و موسم، موسم ذبح اسماعیل

حج، تبلور تمام عیار تمامت اسلام و اسلام، آیین عبودیت و بندگی و شیوه تقرب به مبدأ هستی است؛ یعنی حج، هنگامه حضور حق است و قرب عبد. از این رو، باید که هر عمل عبادی، با نیت نزدیک شدن به پروردگار باشد و الا همه عبادت ها، صورت هایی بی معنا می شود که جز رنج ریا، حاصلی به همراه ندارد. در تمامی مناسک و مراتب حج نیز از آغاز تا فرجام، اگر چه در قالب های گوناگون و در اشکال مختلف صورت می پذیرد، ولی روحی منسجم و کلیتی هم تافته دارد و زندگی و زایندگی آن، در پرتو همین روح منسجم ، که همانا رسیدن به مقام تقرب الهی است ، رخ می نماید. این امر در عید قربان و با سنت قربانی، بیشتر تجلی می یابد؛ چرا که این سنت، یادگار و یادآور عمل انسانی است که برای یافتن قرب الهی، در اوج تسلیم و رضا، عزیزترین کس خویش را به قربانگاه فرستاد.

هجرت از "خانه خویش " به " خانه خدا"،"خانه مُردم"!

ای برلب‌های دیگران ترانه‌ساز، آهنگ نیستان خویش کن!

و اکنون لحظه دیدار است، ذی حجه است، ماه حج، ماه حرمت. جنگیدن، کینه ورزیدن و ترس. زمین را، مهلت صلح، پرستش و امنیت داده‌اند، خلق با خدا وعده دیدار دارند، صدای ابراهیم را بر پشت زمین نمی‌شنوی؟ و او در خانه‌اش ترا به فریاد می‌خواند، دعوتش را لبیک گوی! پس اکنون که در "دار عمل" هستی خود را برای رحلت به " دار حساب " آماده کن، مردن را تمرین کن، پیش از آنکه بمیری، بمیر.

ای حاجی! اسماعیل تو کیست؟ چیست؟

نیازی نیست؟ کسی بداند، باید خود بدانی و خدایت، اسماعیل تو ممکن است فرزندت نباشد، تنها پسرت نباشد، زنت، شویت، شغلت، شهرتت، شهوتت، قدرتت، موقعیتت، مقامت.....

من نمی‌دانم، هر چه در چشم تو، جای اسماعیل را در چشم ابراهیم دارد،و اکنون که "آهنگ خدا" کرده‌ای در "منی" ذبح کن.گوسفند را هم از آغاز تو خود انتخاب مکن، بگذار خدا انتخاب نماید، وآن را، بجای اسماعیلت، به تو ارزانی کند.اینچنین است ذبح گوسفند را، به عنوان قربانی، از تو می‌پذیرد،چرا که ذبح گوسفند بجای اسماعیل، "قربانی" و ذبح گوسفند به عنوان گوسفند، " قصابی" است!

آنچه عید قربان یادآوری می کند!

عظمت حضرت ابراهیم (علیه السلام) مربوط به عبودیت آن جناب است در کتاب اصول کافی حداقل دو روایت نقل شده است که تا حدودی گویای مطلب فوق می باشند یکی از حضرت امام باقر (علیه السلام) و دیگری از حضرت امام صادق (علیه السلام) که در قسمتی از مفاد خود که مربوط به این مقاله می شود با هم یکسان هستند راوی می گوید: حضرت باقر (علیه السلام) فرمودند: "ان الله اتخذه ابراهیم عبدا قبل ان یتخذه نبیا و اتخذه نیبا قبل ان یتخذه رسولا و اتخذه رسولا قبل ان یتخذه خلیلا و اتخذه خلیلا قبل ان یتخذه اماما..." (اصول کافی، ج1، ص175) از این روایت شریف چنین دریافت می شود که سیر صعودی مدارج آن حضرت ابتدا از مقام "عبد" بودن شروع شده است. جالب آنکه در حدیث این درجه یک مقام و منزلت معرفی شده است و پس از آن مقام نبوت رسالت خلقت و امامت به آن جناب از طرف خداوند سبحان اعطاء شده است جناب صدر المتألهین – رحمه الله – در شرح حدیث امام صادق (علیه السلام) می فرماید: ...."فمالم یصر عبدا صالحا مطلقا یصرولیا من اولیاء الله...." (شرح اصول الکافی، ج2، ص430) یعنی انسانی که در مسیر الهی قرار دارد تا وقتی که عبد صالح خداوند نشده است از اولیاء خداوند نخواهد شد.

اما سرّ این درجه از عبودیت چیست؟

به نظر می رسد راز آن در معرفت فراوان به پروردگار هستی نهفته است در نهج البلاغه از حضرت علی بن ابیطالب (علیه السلام) نقل شده است که " .... ان من حق من عظم الله سبحانه فی نفسه و جل موضعه من قبله ان یصغر عنده- لعظم ذلک – کل ما سواه ..." (نهج البلاغه خطبه 216) یعنی از وظیفه آن کسی که خداوند سبحان در جانش به عظمت درک شده است و در قلبش دارای جایگاهی با شکوه است آن است که به سبب این عظمت – هر آنچه غیر اوست ناچیز و کوچک قلمداد بشود.

آری یکی از ما سوای خداوند تبارک و تعالی فرزند جوان و دلبند آدمی است. به نظر می رسد معرفت الله آدمی را به عبودیت و تا اعلا درجه ی پیشرفت معنوی می رساند در اینجا تذکر و فقط تذکر – یک نکته دارای اهمیت است و آن اینکه: آدمی باید با یک شناخت ولو ابتدایی به وادی عبودیت پای گذارد و از آن پس افزون بر تلاش های متعارف مثل تفکر و مطالعه با عمل بر اساس تعبّد دائما و به عنایات خداوند کریم معرفت خود را بیشتر و عمیق تر نماید. آنگاه این معرفت درجه ی بالاتری از عبودیت را به ارمغان می آورد. و خلاصه آنکه به نظر میرسد بین معرفت الله و عبادة الله یک هم افزایی وجود دارد.

آری به احتمال فراوان یکی از حکمت های بزرگداشت عید قربان تأمل در مسأله ی عبودیت و آزمایش بزرگی است که حضرت خلیل الرحمان رو سپید از آن بیرون آمدند.

عید بزرگ بندگی و دلدادگی‏